Η ΠΑΤΑΤΑ

Βρίσκομε την πατάτα να καλλιεργείται στην Ελλάδα από τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεως του Νεοελληνικού Κράτους. Και πολλές φορές γράφηκαν πληροφορίες για τους πρώτους εισαγωγείς του φυτού αυτού, που σήμερα οι καρποί του αποτελούν βασική και σημαντική τροφή. Κοινή παράδοση, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας που γνώριζε την πατάτα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι ο πρώτος εισαγωγέας. Και διηγούνται πως τάχα, κανένας δεν ήθελε να πάρει και να φυτέψει γιατί βγήκε η φήμη πως είναι δηλητηριώδης και, ακόμη, ο Έλληνας, από τη φύση του περιφρονεί κάθε τι που του υποδεικνύουν και το αφήνουν ελεύθερο!.
Μόλις, όμως, λένε, διέταξε ο Καποδίστριας να κλείσουν τις αποθήκες και να τις φυλάνε σκοποί, τότε όλοι θέλησαν να τις κλέψουν!. Κι αφού ο Καποδίστριας είχε δώσει εντολή στους φρουρούς να κάνουν … στραβά μάτια, δεν έμεινε στις αποθήκες ούτε μια πατάτα!…
Πιθανόν αυτό το επεισόδιο να έγινε, αλλ’ αφορά την διάδοση της πατάτας και όχι την εισαγωγή της. Όμως τη διάδοση της πατάτας αφορούν τα δημοσιεύματα στη «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος» του Ιρλανδού γεωπόνου Στήβενσον, πού είχε έλθει στην Ελλάδα κατά το 1828 και ο οποίος πολύ συνετέλεσε στη διάδοση διαφόρων αγροτικών καλλιεργειών και δενδροφυτεύσεων. Την διάδοση της πατάτας αφορούν και τα γραφόμενα για τον Έλληνα γεωπόνο Γρηγ. Παλαιολόγο, τον διευθυντή του αγροκηπίου της Τίρυνθας, ο οποίος στο 1830 καλλιεργούσε εκεί πατάτες.
Υπάρχει μια πληροφορία ότι στον λαχανόκηπο του Γάσπαρη[1], στα Πατήσια, καλλιεργούνταν πατάτες κατά την εποχή του Αγώνα, όπως και ντομάτες από το 1815 στον λαχανόκηπο των Καπουτσίνων,[2] στην Αθήνα. Αλλά οι δύο πληροφορίες δεν είναι τόσο επίσημες και αποδεδειγμένες.
Η αλήθεια είναι πως η εισαγωγή της πατάτας στην Ελλάδα πρέπει ν’ ανεβαστεί πιο παλαιότερα και άλλοι να πάρουν την τιμή αυτή. Γιατί, βέβαια, τιμή μεγάλη ανήκει σ’ εκείνον που πρωτοσκέφθηκε να φέρει και να καλλιεργήσει τις πατάτες στον τόπο μας.
Για την εισαγωγή της πατάτας παρουσιάζουμε σήμερα δυο ανέκδοτα έγγραφα των Κρατικών Αρχείων, που μας δείχνουν ποιος είναι ο πραγματικός εισαγωγέας της καλλιέργειας της πατάτας. Ας δούμε τι γράφει το πρώτο απ’ αυτά:

Προς το Σεβαστόν Βουλευτικόν Σώμα
Δεν αμφιβάλλω ότι γνωστόν τοις πάσι η προσδοκωμένη ωφέ­λεια εκ της καλλιέργειας των γεωμήλων (άλλως πατατών) τα οποία γενόμενα εις μύρια τμήματα και σπειρόμενα αναφύουσι τόσας ρίζας εις όσα εκόπησαν τμήματα. Αυτό είναι εις χρήσιν (ως δήλον) εις όλην σχεδόν την Ευρώπην, εξ αυτών γίνεται ψωμíov οπόταν με ισοβαρή ανακατωθώσιν άλευρον και μόνα δύνανται να δώσουν τόσην τροφήν, όσην ο άνθρωπος χρείαν έχει.
Αι αρεταί του γεωμήλου τούτου εισίν αναρίθμηται. Πόσον λοιπόν είναι αναγκαία η καλλιέργειά του εις την Ελλάδα και μάλιστα εις τα φρούρια αυτής είναι αναντίρρητον, και μ’ όλον τούτο παραμελείται.
Κατ’ αυτάς έλαβον εξ Ευρώπης μερικά αυτών, έδωκα εις Άργος, όπου και δια παρακινήσεών μου καλλιεργούνται ήδη. Έγραψα προς τον φρούραρχον της Ακροκορίνθου προσκαλών και αυτόν να στείλη άνθρωπον να λάβη γεώμηλα δια να ενεργήσει την καλλιέργειαν αυ­τών εις Ακροκόρινθον.
Ευχής έργον είναι να καλλιεργηθεί και εις την Ακρόπολιν Ναυπλίου (Ιτζ-καλέ), της οποίας η έκτασις είναι αρκετή, αν σπαρθεί να θρέψει κατ’ έτος πολλούς στρατιώτας.
Καθυποβάλλω την πρότασίν μου ταύτην υπ’ όψιν του Σεβαστού τούτου Σώματος, την οποίαν αν εγκρίνει ας με διορίσει εις τίνα να δώσω εξ αυτών να ενεργηθή η καλλιέργεια των.
Μένω με όλον το σέβας
Ο πατριώτης Γ. Μ. Αντωνόπουλος
Εν Ναυπλίω 19/1/1826
Και τώρα η ενέργεια του Βουλευτικού με έγγραφό του προς το Εκτελεστικό Σώμα:
«Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος Περίοδος Γ’ Αριθ.1109.
Το Βουλευτικόν Σώμα
Προς το Σεβ. Εκτελεστικόν Σώμα.

Ο πατριώτης Γ. Μ. Αντωνόπουλος, παρασταίνων δια της εγκλεί­στου αναφοράς την εκ της καλλιεργείας των γεωμήλων ωφέλειαν λέ­γει ότι έλαβε κατ’ αυτάς μερικά εκ των οποίων έδωσεν ολίγα τινά εις τους Αργείους δια να σπείρουν, και ότι έγραψε και προς τον φρούραρχον της Ακροκορίνθου να στείλει να πάρει και αυτός δια να σπεί­ρει εις Ακροκόρινθον. Προβάλλει δε, ως ωφέλιμον να σπαρθώσιν και εις την Ακρόπολιν Ναυπλίου (Ιτζκαλέ).
Το Βουλευτικόν κρίνει την πρότασιν ωφέλιμον και ενέκρινε να λάβει αυτό το βάρος ο κύριος Αδάμ Δούκας, και να επιστατήσει εις το σπάρσιμον και φυλακήν αυτών. Ειδοποιείται λοιπόν το Σεβαστόν Εκτελεστικόν, διά να διατάξει να ενεργηθεί η πρότασις.
Εν Ναυπλίω τη 21/1/1826
Ο Πρόεδρος
(Τ.Σ.) Πανούτζος Νοταράς
Ο πρώτος Γραμματεύς
Α. Παπαδόπουλος»

Ο «πατριώτης Γ. Μ. Αντωνόπουλος» είναι ο γνωστός αργότερα πληρεξούσιος και γερουσιαστής της Ναυπλίας (είχε γεννηθεί στην Ανδρίτσαινα της Ολυμπίας). Πριν από την Επανάσταση ο Γεώργιος Μ. Αντωνόπουλος έμενε στην Τεργέστη, όπου έκαμε τον έμπορο μαζί με τον αδελφό του. Κι αυτός ο αδελφός του, που δεν είχε ακόμη κατέλθει στην Ελλάδα, του έστελνε διάφορα πράγματα από εκεί, καθώς και βιβλία και τις πατάτες, για τις οποίες τόσος λόγος.
Ο Γ. Αντωνόπουλος, λοιπόν, κι ο αδελφός του είναι οι πρώτοι εισαγαγόντες την πατάτα στην Ελλάδα.[3] Εδώ χρειάζεται να σημειώσουμε ότι ο Καποδίστριας, ως γνωστόν ήλθε στην Ελλάδα (Αίγινα) τον Ιανουάριο του 1828. Πριν τελειώσουμε, θα προσθέσουμε άλλη μια πηγή που μαρτυρεί ότι η πατάτα ήταν γνωστή και εκαλλιεργείτο στην Ελλάδα (Επτάνη­σα) τουλάχιστον δέκα χρόνια ενωρίτερα. Και οπωσδήποτε τα Επτά­νησα είχαν συναλλαγές με το Μοριά.
Το 1817 ο Άγγλος περιηγητής H. W. William πραγματοποίησε μια επίσκεψη στα Επτάνησα, Πάτρα, Βοστίτσα (Αίγιο), Δελφούς, Λειβαδιά, Αθήνα, Κόρινθο, Πάτρα, Ζάκυνθο. Καταγράφει πολλά ενδιαφέροντα, για την εκπαίδευση, παραγωγή προϊόντων, εμφάνιση – ενδυμασίες, κοινωνική ζωή. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του ο H. W. William πέρασε από τη Ζάκυνθο και σημειώνει: «Εκεί είδα τα πρώτα σημάδια του πολιτισμού: πατάτες, φρέσκο βούτυρο και κρεμάλες!».[4]

Ο Καποδίστριας βρήκε την Παιδεία διαλυμένη και στην ουσία μη λειτουργούσα λόγω των χρόνων του πολέμου από το 1821 και μετά. «... Διά τα σχολεία χρειάζονται οικήματα, εγώ δε φθάσας ενταύθα εύρηκα μόνον καλύβας όπου εσκεπάζοντο πλήθος οικογενειών πειναλέων».
Οι ιδέες του Καποδίστρια για την παιδεία των Ελλήνων πήγαζαν από το Πιστεύω του (εκεί αναλύεται διεξοδικότερα). Συνοπτικά μπορούμε να πούμε αυτό που ο ίδιος έγραφε: «... Αποτελεί Θεία τιμή το να αναθρέψει κάποιος Ελληνόπαιδες, με τις γνώσεις της Ιεράς μας Θρησκείας, να τους εκπαιδεύσει στην πάτριον γλώσσα και να τους προπαρασκευάσει για ανώτερες Πανεπιστημιακές σπουδές».
Δεν είναι τυχαία η ίδρυση Υπουργείου «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείαν», που είχε την ευθύνη για τα Εκκλησιαστικά και τα εκπαιδευτικά θέματα, μια συνύπαρξη που υπάρχει μέχρι και σήμερα. Στις 8 Οκτωβρίου 1829 ο Κυβερνήτης της Ελλάδος Καποδίστριας έγραφε: «ότι η επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείαν, είναι δύο υπηρεσίες αχώριστες ως μίαν εχούσας αρχήν, τον Πατέρα των Φώτων, και προς ένα συντρεχούσας σκοπόν, την ηθικήν των πολιτών διαμόρφωσιν».

Στον ελλαδικό χώρο η πατάτα ήταν γνωστή στις Ιόνιες νήσους πριν από την επανάσταση του ’21. Σε ιταλικά έγγραφα της Ιονίου Πολιτείας του 1811 αναφέρεται το ενδιαφέρον για τη διάδοση αυτής της καλλιέργειας. Το 1817 εξεδόθη στην Κέρκυρα φυλλάδιο με τον τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων», γραμμένο από τον Σ. Παραμυθιώτη. Στο νέο ελληνικό κράτος η πατάτα εισήχθη ως καλλιέργεια και τροφή χάρι στο τεράστιο ενδιαφέρον του κυβερνήτη Καποδίστρια για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας. Πριν ακόμα εγκατασταθεί στην Ελλάδα, σε επιστολή της 11-11-1827 από την Αγκώνα προς τον «κ. Πικτέτ Καζανόβη εις Γενούην» ο Καποδίστριας αναφέρει το ενδιαφέρον του για τη διάδοση της πατάτας στην Ελλάδα. Από τον Πικτέτ, που φαίνεται ότι είχε ειδικές γνώσεις στο θέμα αυτό, ο Καποδίστριας ζήτησε βοήθεια σε τεχνογνωσία και σε υλικό για σπορά. Αλλά και η Βουλή των Ελλήνων το 1827 συζητά την διάδοση της πατάτας και μάλιστα την ανατύπωση του φυλλαδίου που προαναφέρεται. Στις 24-1-1828, μόλις 16 μέρες από την άφιξή του στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας γράφει από την Αίγινα στον αδελφό του Βιάρο στην Κέρκυρα και του ζητάει να στείλει από την Κέρκυρα ή την Ζάκυνθο «μια καλή ποσότητα γεωμήλων» για να σπείρει τα χωράφια που ήδη ετοίμαζε, ενώ ταυτόχρονα περίμενε και άλλο φορτίο που είχε παραγγείλει από το Λίβερπουλ. Την αποστολή πατάτας ζητούσε και από διάφορους φιλέλληνες που με προθυμία έστελναν οικονομική και επισιτιστική βοήθεια προς την Ελλάδα, όπως ο Εϋνάρδος.
Επειδή η παραγγελθείσα ποσότητα από Λίβερπουλ αργούσε να φτάσει, η καλλιέργεια ξεκίνησε στην περιοχή της Αίγινας με πατάτες από την Κέρκυρα και τη Σύρο. Την πρώτη εβδομάδα των εργασιών, μεταξύ 23 και 29 Ιανουαρίου 1828, απασχολήθηκαν στην φύτευση 500-600 εργάτες και την αμέσως επόμενη εβδομάδα απασχολούνταν 1200 έως 1500 εργάτες. Η «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος», την 15-2-1828 γράφει ότι αυξάνει η φύτευση πατάτας η οποία «ήνοιξεν εις τους πτωχούς βέβαιον και φιλάνθρωπον καταφύγιον της αθλιότητος και της δυστυχίας των». Στις πρώτες εργασίες για την προώθηση της νέας καλλιέργειας βοήθησε ο ιρλανδός Στήβενσον ο οποίος ζούσε στην Ελλάδα και φαίνεται ότι είχε γεωπονικές γνώσεις τις οποίες εθελοντικά έθεσε στη διάθεση του κυβερνήτη. Την 2-6-1828 έφτασε από την Αλεξάνδρεια στην Αίγινα πλοίο με πατάτες οι οποίες μοιράστηκαν στον φτωχό λαό διότι είχε περάσει η εποχή της σποράς.
Τα πρώτα φυτά πατάτας φύτρωσαν αρχές Μαίου στην Αίγινα και στον Πόρο και με χαρά ο Καποδίστριας (που παρακολουθούσε στενά το όλο εγχείρημα) το ανακοίνωσε στον Στήβενσον. Αργότερα μέσα στο 1828 συγκομίζονται οι πρώτες πειραματικές εσοδείες και σε διάφορα άλλα μέρη της Έλλάδας όπως στη Μεσηνία και την Αργολίδα. Μετά την αναχώρηση του Στήβενσον από την Ελλάδα περί τον Ιούλιο του 1828 λόγω ασθενείας, την προώθηση της καλλιέργειας της πατάτας και άλλων φυτών ανέλαβε ο Κρατερός, ο οποίος είχε σπουδάσει στη γεωργική σχολή της Roville, την πρώτη γεωργική σχολή της Γαλλίας. Το 1829 ο Καποδίστριας ιδρύει στην Τίρυνθα το «Γεωργικό Σχολείο» με τη βοήθεια του Εϋνάρδου. Ο πρώτος διευθυντής αυτού, ο γεωπόνος Γρηγόριος Παλαιολόγος, ο οποίος είχε σπουδάσει σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, συνέχισε πιο συστηματικά την διάδοση της καλλιέργειας της πατάτας. Ο ίδιος το 1828 είχε εκδόσει στο Παρίσι βιβλίο περί πατάτας με δαπάνες της εκεί Φιλελληνικής Εταιρείας.

Από τα ανωτέρω φαίνεται ότι είναι καθαρά μύθος το κλείδωμα των πατατών σε αποθήκες με το οποίο υποτίθεται ότι ο Καποδίστριας «έπεισε» τους Έλληνες να δοκιμάσουν την πατάτα. Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν τη μεγάλη ευκολία με την οποία εισήχθη η καλλιέργεια της πατάτας σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, παρά τις αρχικές δυσκολίες λόγω έλλειψης τεχνικών γνώσεων και δυνατοτήτων ή ακαταλληλότητος των εδαφών. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι εκείνη την εποχή μεγάλο μέρος του πληθυσμού κυριολεκτικά λιμοκτονούσε και γι’ αυτό δεν μπορεί να είχε αντίρρηση σ΄αυτή τη νέα εύγευστη και θρεπτική τροφή.



Διαβάστε περισσότερα: [Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]