ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο Ε'

Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδειαΜετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

«Ο Πατριάρχης Γρηγορίος Ε΄ συρόμενος στην αγχόνη», Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα
Ο ανδριάντας του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, δεξιά της εισόδου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αναγέρθηκε το 1872 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ. Έργο του γλύπτη Γ. ΦυτάληΟ Γρηγόριος Ε΄ διετέλεσε τρεις φορές Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, (1797-1802, 1806-1808 και 1818-1821). Θεωρείται εθνομάρτυρας από την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποια τον τιμά ως άγιο στις 10 Απριλίου.

Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη]
1 Βιογραφικό
1.1 Πρώτα χρόνια
1.2 Πατριαρχίες
1.3 Αφορισμοί
1.4 Θάνατος
2 Έργο
3 Βιβλιογραφία
4 Υποσημειώσεις
5 Εξωτερικές συνδέσεις

[Επεξεργασία] Βιογραφικό
[Επεξεργασία] Πρώτα χρόνια
Γεννήθηκε το 1746 στη Δημητσάνα από φτωχούς γονείς, του Ιωάννου και της Ασημίνας Αγγελοπούλου. Το κοσμικό όνομά του ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Μετά τις βασικές σπουδές στο χωριό του, το 1765 πήγε στην Αθήνα για δύο χρόνια όπου μαθήτευσε παρά τον Δημήτριο Βόδα. Το 1767 μετέβη στη Σμύρνη όπου ένας θείος του που ήταν νεωκόρος στο ναό Αγίου Γεωργίου της Σμύρνης, τον βοήθησε να σπουδάσει στο περιώνυμο Γυμνάσιο της πόλης για πέντε χρόνια. Από την παιδική του ηλικία ο Γιώργιος Αγγελόπουλος είχε σχέση με τη Μονή Φιλοσόφου της Αρκαδίας, μέσω της οποίας ενισχύθηκε ο έμφυτος ασκητισμός του. Έτσι, εκάρη μοναχός στις Στροφάδες στη Μονή του Αγίου Διονυσίου και πήρε το όνομα Γρηγόριος.

Στη συνέχεια ο Γρηγόριος αφού σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία στην Πατμιάδα Σχολή, υπό τους Δανιήλ Κεραμέα και Βασίλειο Κουταληνό επέστρεψε στη Σμύρνη, κατόπιν πρόσκλησης του τότε Μητροπολίτη Σμύρνης Προκόπιου, όπου και χειροτονήθηκε διάκονος και αρχιδιάκονος. Γρήγορα χειροτονήθηκε ιερέας και κατόπιν ανέλαβε πρωτοσύγκελος Σμύρνης, θέση που διατήρησε μέχρι το 1785.

Σημειώνεται ότι κατά την περίοδο της Διακονίας και Αρχιδιακονίας του στη Σμύρνη, ο Γρηγόριος διατηρούσε αλληλογραφία με τον εκ Δημητσάνας επίσκοπο Μεθώνης Άνθιμο Καράκολο, γνωστό υποκινητή της περιοχής στην ανεπιτυχή επανάσταση των Ελλήνων στα Ορλωφικά. Από την αλληλογραφία εκείνη σώθηκε μια πολύτιμη ιστορικά επιστολή του με ημερομηνία 4 Αυγούστου του 1778 όπου θλιμμένος από την ατυχή έκβαση εκείνης της εξέγερσης ενημερώνει τον Άνθιμο ότι 60.000 περίπου Έλληνες από την Πελοπόννησο, μετά τις εκτεταμένες καταστροφές που τους προξένησαν Αλβανοί, έχουν καταφύγει πρόσφυγες στη Σμύρνη και στις γύρω περιοχές οι οποίοι και έγιναν πρόθυμα δεκτοί από τους Αγάδες ως εργάτες, επιτρέποντάς τους να δημιουργήσουν οικισμούς, εκκλησίες κ.λπ. και παράλληλα, απαλλαγή φόρων για μια δεκαετία. Πολλοί δε εξ αυτών άρχισαν ν΄ αναπτύσσουν εμπόριο και μέσα στη Σμύρνη [εκκρεμεί παραπομπή].
Το 1785 ο Μητροπολίτης Σμύρνης Προκόπιος εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης, οπότε ο Γρηγόριος χειροτονήθηκε επίσκοπος και τον διαδέχθηκε στη Μητρόπολη Σμύρνης. Από αυτή τη θέση ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, η οποία τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στο κήρυγμα και την κοινωνική δράση, ασχολούμενος ιδίως με την παιδεία του ποιμνίου του.

[Επεξεργασία] Πατριαρχίες
Τον Μάιο του 1797, μετά το θάνατο του Προκοπίου, ο Γρηγόριος εξελέγη διάδοχός του ως Γρηγόριος Ε΄. Η πατριαρχία του συνέπεσε με μια δύσκολη περίοδο και δεν ήταν καθόλου ανέφελη. Το 1798 εκθρονίστηκε και εξορίστηκε, οπότε αποσύρθηκε στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1806 επανεξελέγη Πατριάρχης, αλλά το 1808 εκθρονίστηκε και πάλι, εξορίστηκε στην Πρίγκηπο και κατόπιν κατέφυγε εκ νέου στο Άγιο Όρος. Στις 15 Δεκεμβρίου 1818 εξελέγη για τρίτη φορά Πατριάρχης και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 1819.

[Επεξεργασία] Αφορισμοί
Κατά τη διάρκεια της τρίτης αυτής πατριαρχίας του ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ο Πατριάρχης παρέμεινε πιστός στον Σουλτάνο, όπως και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και της Μικράς Ασίας, και αρνήθηκε να συμμετάσχει στη Φιλική Εταιρεία. Τελικά αναθεμάτισε τρις τους επαναστατημένους Έλληνες[1]. Ο πρώτος αφορισμός μάλιστα "Ὑπεγράφη συνοδικῶς ἐπὶ τῆς ἁγίας Τραπέζης"[2], κάτι το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα να σημάνει το τελειωτικό χτύπημα στη χαμένη εκστρατεία του Υψηλάντη στις Ηγεμονίες[3].

Σύμφωνα με τον Τ. Κανδηλώρο, βιογράφο του Πατριάρχη, ο Γρηγόριος "Ως αντιπρόσωπος του Χριστού ουδέποτε έπρεπεν να υπογράψει έγγραφον εις το οποίον δεν επίστευεν. Αλλ' ως αρχηγός κινδυνεύοντος έθνους ώφειλε να στέρξει μέτρον, όπερ έστω και προσωρινώς έσωζε τους ανίσχυρους και εμπεπιστευμένους αυτώ πληθυσμούς εκ της σφαγής"[4].

Σύμφωνα επίσης με την επιστολή που απέστειλε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τους Σουλιώτες, στις 19 Ιανουαρίου: "Ο μεν Πατριάρχης βιαζόμενος παρά τας Πόρτας (σσ. Τουρκική Αυλή) σας στέλλει αφοριστικά και εξάρχους παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρτα, εσείς όμως να τα θεωρείται ταύτα ως άκυρα, καθότι γίνονται με βία και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του πατριάρχου"[5].

Ο Γρηγόριος μάλιστα ο Ε΄ σε δική του επιστολή προς τον Τούρκο πρωθιερέα αναφέρει: "Μη με προτρέπεται εις φυγήν, μάχαιρα θα διέλθη τας ρύμας της Κωνσταντινουπόλεως και των λοιπών πόλεων των χριστιανικών επαρχιών. Υμείς επιθυμείται, εγώ μετημφιεσμένος να καταφύγω...ουχί! Εγώ δια τούτω είμαι πατριάρχης, όπως σώσω το έθνος μου...ο θάνατός μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν οφέλειαν από την ζωή μου...Ναι, ας μη γίνω χλεύασμα των ζώντων. Δε θα ανεχτώ ώστε εις τα οδούς της Οδησσού, της Κέρκυρας και της Αγκώνος, διερχόμενον εν μέσω των αγύιων, να με δακτυλοδεικτούσι λέγοντες, Ιδού έρχεται ο φονεύς πατριάρχης"[6].

Στην επιστολή του προς τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα αναφέρει: "...Κρυφά υπερασπίζου αυτόν (σσ. Η του παπανδρέα πράξις πατριωτική), εν φανερόν δε άγνοια υποκρίνου, έστι δε ότε και επίκρινε τοις θεοσεβέσι αδελφοίς και αλλοφύλοις. Ιδία πράυνον βεζύρην λόγοις και υπόσχεσιν αλλά μη παραδοθήτω εις λέοντος στόμα. Άσπασον συν ταις εμαίς ευχαίς τους ανδρείους αδελφούς, προτρέπον εις κρυψίνοιαν δια τον φόβον των Ιουδαίων"[7]. Πέραν αυτών των επιστολών εστάλησαν και άλλες επιστολές προς τους κληρικούς της Πελοποννήσου, τις οποίες οι Τούρκοι προσκόμισαν στο Βρετανό πρεσβευτή ως απόδειξη της ανάμιξης του Γρηγορίου στη εξέγερση, παρότι τελικά ο ίδιος δεν ενδιαφέρθηκε να τις μελετήσει[8].

[Επεξεργασία] Θάνατος
Εν τω μεταξύ, ο Σουλτάνος, υπό την πίεση ακραίων μουσουλμανικών διαδηλώσεων κατά των Ελλήνων, ζήτησε από τον Σεϊχουλισλάμη Χατζή Χαλίλ να εκδώσει διαταγή (φετφά), σχετικά με τη γενική σφαγή των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Ο Χατζή Χαλίλ, ύστερα από διαβουλεύσεις με τον Γρηγόριο, ο οποίος του ξεκαθάρισε πως ο ίδιος και το Γένος ήταν αμέτοχοι στην επανάσταση, και βασιζόμενος σε ένα εδάφιο του Κορανίου, αρνήθηκε να εκδώσει τη φετφά τoυ Σουλτάνου [9].

Αυτό εξόργισε τον Σουλτάνο, ο οποίος τιμώρησε με θάνατο τον Χατζή Χαλίλ και θεώρησε υπεύθυνο και τον Γρηγόριο Ε'. Αυτό το γεγονός οδήγησε τον Σουλτάνο όχι μόνο να καθαιρέσει, αλλά και να εκτελέσει τον Γρηγόριο. Έτσι, μετά τη λειτουργία του Πάσχα (10 Απριλίου 1821) συνελήφθη, κηρύχθηκε έκπτωτος και φυλακίστηκε. Το απόγευμα της ίδιας μέρας απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος για τρεις ημέρες, εξευτελιζόμενος από τον όχλο. Κατόπιν, μια ομάδα τριών Εβραίων αγόρασαν το πτώμα του, το περιέφεραν στους δρόμους και το έριξαν στον Κεράτιο κόλπο. Τα ονόματα των τριών αυτών Εβραίων ήταν Μουτάλ, Μπιταχί και Λεβύ.[10]. Τη σκηνή της περιφοράς του σκηνώματος από τους τρεις Εβραίους έχει αποδώσει παραστατικά σε πίνακά του ο γερμανός ζωγράφος Πήτερ φον Εςς.


Η λάρνακα του Γρηγορίου του Ε'Ένας Κεφαλονίτης πλοίαρχος, ονόματι Νικόλαος Σκλάβος, βρήκε το σκήνωμα και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου και ετάφη στον ελληνικό ναό της Αγίας Τριάδος. Από εκεί ανακομίστηκε στην Αθήνα, 50 χρόνια μετά, και έκτοτε φυλάσσεται σε μαρμάρινη λάρνακα στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών.

Η κεντρική πύλη του Πατριαρχείου, όπου απαγχονίστηκε ο Γρηγόριος Ε΄, παραμένει κλειστή και σφραγισμένη μέχρι και σήμερα, σε ένδειξη τιμής. Στο Πατριαρχείο εισέρχεται κανείς από τότε μόνο από τις πλάγιες πύλες.

[Επεξεργασία] Έργο
Ο Γρηγόριος Ε΄ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για θέματα παιδείας. Μετέφρασε και εξέδωσε τους «Περὶ Ἱερωσύνης λόγους» του Ιερού Χρυσοστόμου. Επίσης εξέδωσε στο πατριαρχικό τυπογραφείο τα «Ἠθικὰ» του Μεγάλου Βασιλείου, εξήγηση των ομιλιών του στη Εξαήμερο και άλλα έργα, όλα σε γλώσσα απλουστευμένη, προκειμένου να γίνεται κατανοητή.

Εκτός των θεμάτων Παιδείας, ασχολήθηκε με τη στέγαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και διαρρύθμισε τον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Παρά το βραχυχρόνιο της πατριαρχίας του, εξέδωσε πλήθος τόμων, σιγγιλίων, εγκυκλίων και επιστολών, μέσα από τις οποίες διαφαίνεται η σταθερή του προσήλωση στους εκκλησιαστικούς κανόνες και την παράδοση. Υπήρξε ο ίδιος πρότυπο ήθους προς τους κληρικούς και το λαό, επέδειξε χρηστή οικονομική διαχείριση επιλύοντας πολλά προβλήματα, αλλά πήρε και αποφάσεις που τακτοποιούσαν χρονίζοντα κοινωνικής φύσεως θέματα, όπως αυτά των αρραβώνων και της προίκας, των γάμων και διαζυγίων, και άλλα.

Ο Γρηγόριος ο Ε’, κατά κόσμο Γιώργος Αγγελόπουλος, γεννήθηκε στη Δημητσάνα το 1745 από γονείς φτωχούς και άσημους. Διδάχτηκε τα πρώτα μαθήματα στην ακμάζουσα σχολή της πατρίδας του και στη συνέχεια, κατά το 1765 μετέβη στην Αθήνα όπου συνέχισε τις σπουδές του. Από εκεί πήγε στη Σμύρνη κοντά στο θείο του Μελέτιο που υπηρετούσε ως νεωκόρος σε κάποιο ναό. Φιλομαθής, συνέχισε τις σπουδές του επί 5ετία σε γυμνάσιο της Σμύρνης, μετά δε το πέρας αυτών έγινε μοναχός στις νήσους Στροφάδες παίρνοντας το όνομα Γρηγόριος. Λέγεται ότι μετέβη και στη Πάτμο για θεολογικές σπουδές το 1772. Πάντως το 1775 βρίσκεται και πάλι στη Σμύρνη και χειροτονείται διάκονος. Η επί 10ετία υπηρεσία του, από το 1775 ως το 1785, τον κατέστησε αγαπητό στις καρδιές των χριστιανών ως αρχιδιακόνου, πρεσβυτέρου και πρωτοσύγκελου. Χειροτονείται μητροπολίτης Σμύρνης το 1785 από τον πατριάρχη Προκόπιο.

Το έργο του ως μητροπολίτη υπήρξε πολυσχιδές και η δράση του καλύπτει όλους τους τομείς της κοινωνίας και εκκλησίας την εποχή εκείνη. Εκτιμώμενος απ’ όλους για την εθνικοθρησκευτική του δράση και μάλιστα από τους αρχιερείς του οικουμενικού πατριαρχείου, εκλέγεται πατριάρχης το 1797 στη θέση του παραιτηθέντος Γερασίμου Γ’. Τρεις φορές ανέβηκε στον οικουμενικό θρόνο, κατά την τρίτη δε φορά, σφραγίστηκε δια του μαρτυρικού του θανάτου.

Η πατριαρχία του υπήρξε πλήρης περιπετειών, οι οποίες καίτοι διαφορετικές ως προς τα ελατήρια και τα αίτια που τις προκάλεσαν, είναι ίδιες κατά τη σκληρότητα και τους τρόπους που εκδηλώθηκαν.

Ανέρχεται στον οικουμενικό θρόνο την 19η Απριλίου 1797, εξορισθείς έπειτα από ενάμιση χρόνο, την 17η Δεκεμβρίου 1798 στη μονή Ιβήρων του αγίου όρους, όπου παρέμεινε επί 7ετία. Το 1806 εκλέγεται για δεύτερη φορά πατριάρχης στη θέση του παραιτηθέντος Καλλίνικου Ε’, εξορισθείς πάλι έπειτα από λίγο, την 10η Σεπτεμβρίου 1808 στο άγιο όρος όπου παρέμεινε επί 9ετία. Τέλος, τον Ιανουάριο του 1819 ανέρχεται για τρίτη φορά στον οικουμενικό θρόνο και μένει εκεί ως την 10η Απριλίου 1821, ημέρα του μαρτυρίου του.

Η εκκλησιαστική συνείδηση τον επέβαλε σαν άγιο, διότι μαρτύρησε για τη πίστη του Χριστού. Η εκκλησιαστική συνείδηση έχει την πεποίθηση πως δεν ανακηρύσσεται κάποιος άγιος μόνο για τις υπηρεσίες του στο έθνος, αν ταυτοχρόνως δεν γίνεται και ομολογητής της πίστης. Στο Γρηγόριο τον Ε’ βρίσκουμε και τις δύο έννοιες, του ιερομάρτυρα και εθνομάρτυρα.

Οι επικριτές του μιλούν για προδοσία και ότι πολέμησε τον αγώνα του 1821. Τον κατηγορούν για πολλά, ας δούμε μερικά:
1ο Σύνταξε το κείμενο του αφορισμού το 1799. Αργότερα η εκκλησία το βρόντηξε στην ανθρωπιά του Καϊρη, του φωτισμένου σοφού, γιατί άρχισε να ξεμπροστιάζει τους παπάδες και να φωτίζει τον κόσμο.
2ο Αφόρισε τον Υψηλάντη και τους Φιλικούς, το μεγαλείο και το μυστήριο της Εταιρείας.
3ο Το 1819 με πατριαρχικό φιρμάνι απαγόρεψε στους παπάδες να βαπτίζουν τα παιδιά τους με ονόματα Ελληνικά.

Στη κατηγορία του αφορισμού με γράμμα την 23ην Μαρτίου 1821 που καταδίκαζε την επανάσταση, λένε οι υπερασπιστές του ότι, αυτό έγινε ενάντια στα αισθήματα και τις πεποιθήσεις του για να μη προδοθεί η ερχόμενη επανάσταση στα μάτια του σουλτάνου.

Στις 10 Απριλίου 1821, ημέρα της Ανάστασης, αφού τελείωσε τη θεία λειτουργία μαζί με άλλους 8 ιεράρχες, οδηγήθηκε στη φυλακή και έπειτα από λίγες ώρες απαγχονίστηκε στη μεσημβρινή πύλη του πατριαρχείου. Έπειτα από τριήμερο λιθοβολισμό και χλευασμό του πτώματος, περισυνέλλεξε αυτό στο Κεράτιο κόλπο ο πλοίαρχος Μ. Σκλάβος και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου κηδεύτηκε μετά πολλών τιμών.

Το 1871, το έθνος τιμώντας τον Γρηγόριο αποφάσισε την επιστροφή του σκηνώματος του και σύστησε επιτροπή αποτελούμενη από τους αρχιεπισκόπους Φθιώτιδας και Ζακύνθου Καλλίνικο και Νικόλαο, τους αρχιμανδρίτες Αβερκίου Λαμπίρη και Αγαθαγγέλου Λεκόπουλου, τον ταγματάρχη του ιππικού Γεώργιο Αγγελόπουλο και τον διδάκτορα νομικής Κωνσταντίνο Καλοθή. Η επιτροπή πήγε στην Οδησσό και παρέλαβε το λείψανο στο Πειραιά με το ατμόπλοιο Βυζάντιο. Την 25η Απριλίου 1871 ο λαός των Αθηνών με επικεφαλή τον βασιλιά Γεώργιο υποδέχτηκε το λείψανο στο καθεδρικό μητροπολιτικό ναό της Αθήνας.

***Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, την 24ην Μαΐου 1968, εγκρίνει αίτηση του πρωτοπρεσβύτερου Ευάγγελου Μπονώρη δια την ακολουθίαν του αγίου ενδόξου ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε’, ποιηθείσης υπό του αν αγίω Όρει μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, υμνογράφου της μεγάλης του Χριστού εκκλησίας.***