τα ειδη του πελεκανου

δειτε τα στοιχια


ΠΕΛΕΚΑΝΟΙ



ΠΑΜΠΑΛΑΙΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΩΝ ΒΑΛΤΩΝ ΚΑΙ ΜΑΓΕΥΤΙΚΟΙ ΑΝΕΜΟΠΟΡΟΙ



Έχει υπολογιστεί ότι τα παλαιότερα από τα περίπου δέκα απολιθωμένα είδη πελεκάνων, που έχουν βρεθεί στη Γη έζησαν πριν από περίπου 30-40 εκατ. χρόνια, την εποχή του Ολιγόκαινου. Η μορφή των απολιθωμάτων οδήγησε τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι αυτά τα είδη έμοιαζαν πάρα πολύ με τα σημερινά, πράγμα που μας επιτρέπει να φανταστούμε ότι πουλιά σχεδόν σαν τους σημερινούς πελεκά­νους αλώνιζαν τους υγρότοπους της Γης σχεδόν 35 εκατομμύρια χρόνια πριν εμqxxvιστεί ο πίθηκος. Οι πελεκάνοι λοιπόν είναι από τα αρχαιότερα πουλιά. Σήμερα, υπάρχουν επτά είδη πελεκάνων στον κόσμο, ενώ στην Ευρώπη μόνο δύο, που και τα δύο φωλιάζουν στην Ελλάδα και στην Πρέσπα: ο αργυροπελεκάνος και ο ροδοπελεκάνος.

Ο αργυροπελεκάνος είναι ένα από τα σπανιότερα είδη πουλιών στη Γη. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του κυμαίνεται από 4.000-5.200 ζεύγη σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις. Το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και κυρίως στο Καζακστάν. Απαντά ακόμη στα Βαλκάνια. Από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει μόνο στην Ελλάδα, όπου φωλιάζει, δηλαδή αναπαράγεται, μόνο στην Πρέσπα και στον Αμβρακικό, ενώ διαχειμάζει κυρίως στην Κερκίνη, το Πόρτο Λάγο και το δέλτα του Έβρου. Η αποικία της Πρέσπας είναι η σπουδαιότερη των Βαλκανίων και η μεγαλύτερη αναπαραγωγική συγκέν­τρωση του είδους στον κόσμο.

Μεγάλοι αριθμοί ροδοπελεκάνων βρίσκονται στην Αφρι­κή, μια και το είδος αυτό φαίνεται ότι εμφανίστηκε και εξε­λίχθηκε πρωταρχικά εκεί. Στην Ευρώπη δεν είναι τόσο κοινό. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του, σε Ευρώπη, Ασία, Αφρι­κή, εκτιμάται σε περίπου 100.000 ζεύγη, από τα οποία στην Ευρώπη και την Ασία βρίσκονται 7.000-11.000 ζεύγη. Το 60% από αυτά βρίσκεται σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Στη Νοτιοανατολική Ευρώπη ροδοπελεκάνοι ανα­παράγονται μόνο στο δέλτα του Δούναβη (1.000-3.000 ζ.) και στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, ενώ διαχειμάζουν σε κάποια μέρη της κεντροανατολικής Αφρικής κάτω από τη Σαχάρα.

Η χρήση της λέξης πελεκάνος συνεχίζεται στην Ελλάδα για παραπάνω από 2.000 χρόνια. Ο Αριστοτέλης ονομάζει τους πελεκάνους πελεκάνες: ο πελεκάν, του πελεκάνος. Το πουλί αυτό δεν αναφέρεται σε κάποια παλαιότερη γραπτή πηγή. Η λέξη είναι αρχαϊκή και μάλλον προέρχεται από τη λέξη πέλεκυς. Μπορούμε να φανταστούμε ότι ίσως προέκυψε από την ομοιότητα του ράμφους του πουλιού με το παμπάλαιο αυτό όπλο και εργαλείο, τον πέλεκυ.

Με το περίεργο όνομα νόσιτι, που ίσως σημαίνει «αυτοί που κουβαλούν», ονόμαζαν τους πελεκάνους στην Πρέσπα. Και μολονότι και εκεί οι πληθυσμοί ήταν σλαβόφωνοι, το όνομα αυτό δεν έχει σχέση με τη σλαβική λέξη μπόμπα. Προφανώς πίστευαν, μάλλον λανθασμένα, ότι οι πελεκάνοι κουβαλούν ψάρια στη σακούλα του ράμφους τους, ειδικά όταν πρόκειται για μικρές αποστάσεις.



ΟΙ ΠΕΛΕΚΑΝΟΙ ΣΤΟ ΜΥΘΟ, ΤΟ ΘΡΥΛΟ, ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ



Ένας παράξενος θρύλος για τους πελεκάνους, που χάνεται στα βάθη των αιώνων και υπάρχει με παραλλαγές και σε άλλες μακρινές χώρες όπως η Ινδία, έκανε τους Πατέρες της εκκλησίας να τον θεωρήσουν σημάδι που συμβολίζει τη ζωή του Κυρίου: «Ο πελεκάνος είναι πιο αφοσιωμένος στα μικρά του από οποιοδήποτε άλλο πουλί. Η θηλύκια κάθεται στη φωλιά προστατεύοντας και φροντίζοντας τα, αλλά τα φιλιά της τους τρυπούν τα πλευρά και πεθαίνουν. Ύστερα από τρεις μέρες ο αρσενικός φτάνει και βρίσκοντας τα νεκρά πενθεί το χαμό τους. Σ' ένα παροξυσμό του πόνου τρυπάει το ίδιο του το πλευρό. Το αίμα που ρέει από το τραύμα του στάζει στις πληγές των νεκρών μικρών και τα επαναφέρει στη ζωή». Στα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής παρο­μοιάζουν τον Κύριο με πελεκάνο.



ΨΑΡΙΑ ΚΑΙ ΠΕΛΕΚΑΝΟΙ



Τα δύο είδη πελεκάνων τρέφονται σχεδόν αποκλειστικά με ψάρια που συλλαμβάνουν ψαρεύοντας στα νερά λιμνών, λιμνοθαλασσών και ποταμών. Σε αντίθεση με τα ξαδέρφια τους τους κορμοράνους, οι πελεκάνοι δεν μπορούν να κατα­δυθούν, ούτε μπορούν να βουτήξουν από ψηλά ενώ πετούν, όπως κάνει ο μικρός καφέ πελεκάνος της Αμερικανικής η­πείρου (Pelecanus occidentalis). Και η αδυναμία τους αυτή να καταδύονται συνδέεται με το μεγάλο τους μέγεθος και την κατασκευή του σώματος τους για πτήση! Οι πελεκάνοι είναι από τα μεγαλύτερα ιπτάμενα πλάσματα στη Γη. Η πτήση όμως, σε αντίθεση με το τρέξιμο και ακόμη περισσότερο με το βάδισμα, απαιτεί υψηλή κατανάλωση ενέργειας και γι' αυτό η φυσική εξέλιξη, για να επιτρέψει σε τόσο ογκώδη πουλιά όσο οι πελεκάνοι να πετούν, ευνόησε με κάθε τρόπο τη μείωση του βάρους τους. Φρόντισε τα κόκαλα τους να γίνουν κούφια ώστε να είναι πολύ ελαφριά, μόλις το 1/10 του βάρους του σώματος.

Φρόντισε επίσης να αυξηθεί πολύ η επιφάνεια των φτερών τους ώστε η άντωση στον αέρα να είναι ισχυρή. Όμως, όλα αυτά έκαναν τους πελεκάνους πολύ ελαφρείς σε σχέση με το μέγεθος τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να βυθιστούν.

Κολυμπούν άνετα και γρήγορα, χρησιμοποιώντας τα κον­τά και δυνατά πόδια τους, τα τέσσερα δάχτυλα των οποίων είναι ενωμένα με μεμβράνη και γυρισμένα όλα προς τα μπρος. Μπορούν να φτάσουν σε ταχύτητα μέχρι και 6 χλμ/ ώρα. Βέβαια στο περπάτημα δεν τα καταφέρνουν καλά και είναι λίγο άτσαλοι, αλλά η χάρη τους στο πέταγμα και το γλίστρημα είναι άφθαστη.

Κολυμπώντας, επισκοπούν τον υδάτινο χώρο γύρω τους και όταν εντοπίσουν κάποιο ψάρι σε «απόσταση βολής» βουτούν απότομα το κεφάλι τους στο νερό με ανοιχτό το ράμφος και το τσακώνουν μέσα στη σακούλα, μαζί φυσικά με πολύ νερό. Κατόπιν, βγάζοντας το κεφάλι τους από το νερό με μια προσεκτική στροφή του λαιμού αφήνουν το νερό να βγει από το ράμφος και σηκώνοντας το κεφάλι προς τον ουρανό καταπίνουν το ψάρι. Οι πελεκάνοι λοιπόν μπορούν να συλλάβουν μόνο όσα ψάρια βρίσκονται μέχρι ένα μέτρο περί­που βάθος, απόσταση που αντιστοιχεί στον τεντωμένο λαιμό και το μήκος του ράμφους μαζί.

Γενικώς δεν δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση σε κάποια εί­δη ψαριών. Τρώνε ότι μπορέσουν να πιάσουν. Έτσι το με­γαλύτερο μέρος της δίαιτας τους το αποτελούν τα αφθονό­τερα είδη. Έχει υπολογιστεί ότι ένας ενήλικος πελεκάνος για να χορτάσει έχει ανάγκη 1.000-1.200 γραμμάρια ψάρια ανά ημέρα.

Οι πελεκάνοι παρότι είναι ψαροφάγα πουλιά δεν ανταγωνίζονται τους ψαράδες, γιατί η τροφή τους αποτελεί­ται κατά 95% από ψάρια μικρά σε μέγεθος, κατά κανόνα άφθονα και με μικρή ή καθόλου εμπορική αξία. Στην Πρέσπα, οι αργυροπελεκάνοι τρέφονται σχεδόν αποκλειστικά με μπέλβετσι ή σαρδέλα (Chalcalburnus) και δευτερευόντως με πεταλούδες, στην Καστοριά με πεταλούδες και τσιρόνια (πλατίκα).

Στην Πρέσπα, στον Αμβρακικό, όπως και στους υγρότοπους των άλλων χωρών όπου υπάρχουν αναπαργωγικές αποικίες πελεκάνων πρέπει να μπορούμε να γνωρίζουμε πόσα ζευγάρια φωλιάζουν κάθε χρόνο, ώστε να παρακολουθούμε τη διακύμανση των πληθυσμών τους, αλλά και να μαθαίνουμε πόσα νεαρά κατά μέσο όρο μεγαλώνει κάθε ζευγάρι.

Και τα δυο είδη πελεκάνων φτιάχνουν τις φωλιές τους κολλητά τη μια στην άλλη, σε πολυάριθμες ομάδες, πάνω σε νησιά. Γι' αυτό αλλόκοτε και οι συγκεντρώσεις αυτές λέ­γονται αποικίες και τα πουλιά αυτά αποικιακά. Το να μετρήσει λοιπόν ένας επιστήμονας όλες τις φωλιές των πελεκάνων σε μια αποικία δεν είναι εύκολη δουλειά. Οι πελεκάνοι είναι δειλά πουλιά και φοβούνται πολύ τον άνθρωπο, ειδικά κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής. 'Όταν λοιπόν μια βάρκα με επιστήμονες, ψαράδες, επισκέπτες ή άλλους, πλησιάσει κον­τά στις νησίδες όπου φωλιάζουν, τότε τρομάζουν πολύ και προσπαθούν να φύγουν για να σωθούν. Αν το σοκ που θα υποστούν είναι μεγάλο και η παρουσία ανθρώπων διαρκέσει πολύ, μπορεί να εγκαταλείψουν τις φωλιές με τα αυγά τους και να μην επιστρέψουν ποτέ ξανά στην ίδια πε­ριοχή για να φωλιάσουν.

Όταν οι εισβολείς πλησιάσουν πολύ, οι πελεκάνοι αρχικά απομακρύνονται από τις νησίδες τους και ή αρχίζουν να γυροπετάνε πάνω από αυτές ή προσυδατώνονται λίγο παραπέρα και κολυμπούν παρακολου­θώντας. Αν βέβαια η παρουσία ανθρώπων είναι σύντομη, μόλις διαπιστώσουν ότι οι εισβολείς έφυγαν, τότε επιστρέ­φουν στα αυγά ή τα νεαρά τους, αλλά δυστυχώς πολύ συχνά q τραγωδία δεν αποσοβείται. Οι φτερωτοί άρπαγες, καρα­κάξες, γλάροι αλλά καμιά φορά και γεράκια που πάντα κα­ραδοκούν εκεί γύρω, την ώρα που λείπουν οι γονείς ορμούν και αρπάζουν αυγά ή νεογέννητα ή νεαρά αβοήθητα πελεκανάκια. Αλλά και άρπαγες να μην βρεθούν κοντά, αν οι γονείς απουσιάσουν για πολλή ώρα, τα αυγά ή τα μικρά κινδυνεύουν από άλλους ύπουλους εχθρούς. Αν είναι ακόμη νωρίς την άνοιξη και έχει κρύο, τα αυγά παγώνουν έπειτα από κάποια ώρα και τα έμβρυα πεθαίνουν.

Αν η εποχή είναι προχωρημένη και ο ήλιος καίει, τα αυγά υπερθερμαίνονται και πάλι τα έμβρυα πεθαίνουν. Αλλά και τα νεογέννητα που­λάκια κινδυνεύουν από το κρύο και πιο πολύ από τη ζέστη, διότι δεν έχουν την ικανότητα να ρυθμίζουν τη θερμοκρασία του σώματος τους, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν από υπο­θερμία ή υπερθερμία. Οι γονείς τα προστατεύουν με το σώ­μα τους και τους παρέχουν σταθερή θερμοκρασία, θαλπωρή ή σκιά και δροσιά όποτε χρειάζονται. Μόνα τους όμως είναι πολύ ευάλωτα, ειδικά τις πρώτες είκοσι μέρες της ζωής τους.

Οι κίνδυνοι όμως από την ενόχληση δεν σταματούν εδώ, διότι αν ο πανικός είναι μεγάλος, οι γονείς, που κλωσούν τα αυγά όχι με την κοιλιά, όπως όλα τα άλλα πουλιά, αλλά με τις πατούσες των ποδιών τους, στη βιασύνη τους να φύγουν και να πετάξουν μακριά κάνουν άτσαλες και βιαστικές κινήσεις, με αποτέλεσμα να σπρώχνουν κάποια αυγά έξω από τη φω­λιά. Άπαξ και ένα αυγό κυλήσει εκτός φωλιάς ο γονιός δεν μπορεί να το επαναφέρει μέσα στη φωλιά και το αυγό κα­ταστρέφεται. Αυτή είναι και η συχνότερη αιτία μείωσης της αναπαραγωγικής επιτυχίας των πελεκάνων: τα αυγά που κυ­λούν εκτός φωλιάς. Και βέβαια δεν είναι λίγες οι φορές που η προσπάθεια πανικόβλητης απομάκρυνσης έχει σαν αποτέ­λεσμα να πατηθεί το αυγό με δύναμη και φυσικά να σπάσει.

Έτσι, ο επιστήμονας που θέλει να επισκεφτεί μια αποικία για να μετρήσει τις φωλιές των πελεκάνων, τα αυγά και ενδε­χομένως τα μικρά, ή να μαζέψει κάποια άλλα στοιχεία, πρέ­πει να πλησιάσει με τρόπο που να κάνει φανερή την παρου­σία του από μακριά, ώστε να δώσει στους πελεκάνους χρόνο να φύγουν σιγά σιγά, να τελειώσει τη δουλειά σε λιγότερο από 15 λεπτά και να φύγει πάλι με τρόπο φανερό, ώστε οι γονείς να επιστρέψουν όσο γίνεται γρηγορότερα.

Για την Πρέσπα, οι αριθμοί που γνωρίζαμε μέχρι το 1983 για τα αναπαραγόμενα κάθε χρόνο ζεύγη ήταν αναξιόπιστοι, διότι προέρχονταν από διάφορους ορνιθολόγους που και μεγάλη εμπειρία στο θέμα δεν είχαν αλλά και βάσισαν τους υπολογισμούς τους σε απλές εκτιμήσεις ή σε μία μόνο επί­σκεψη στην αποικία. Μετά το 1983 με πρωτοβουλία του Alain Crivelli ξεκίνησαν συστηματικές μετρήσεις. Κατά την περίοδο 1983-1989 τα ζευγάρια των αργυροπελεκάνων που φώλιαζαν στην Πρέσπα κυμαίνονταν από 114 ώς 165, με μέσο όρο 140. Στη συνέχεια, κατά την περίοδο 1990-2000 άρχισαν να αυξάνονται με αλματώδη ρυθμό και κυμαίνον­ταν από 201 ώς 650 ζεύγη, με μέσο όρο 420. Αυξήθηκαν δηλαδή κατά μέσο όρο τρεις με τέσσερις φορές περίπου.

Οι αργυροπελεκάνοι γεννούν κατά μέσο όρο δύο αυγά κάθε φορά, με διαφορά μίας μέρας το ένα από το άλλο, και οι νεοσσοί εκκολάπτονται μετά από 31-33 μέρες πάλι με δια­φορά μίας-δύο ημερών. Πολύ συχνά και τα δυο νεαρά κα­τορθώνουν να φτάσουν στο στάδιο της ανεξαρτητοποίησης. Αν συνυπολογίσουμε και τις διάφορες τυχαίες απώλειες κάθε φωλιά παράγει κατά μέσο όρο 0.8-1.2 νεαρά κάθε χρονιά.

Σε αντίθεση με τους αργυροπελεκάνους, οι ροδοπελεκάνοι της Πρέσπας ακολούθησαν διαφορετική πορεία. Κατά την περίοδο 1983-1986 οι αριθμοί των φωλιών κυμαίνονταν από 105 ώς 139 με μέσο όρο 117. Την περίοδο 1987-2000 μειώθηκαν όμως απότομα και κυμαίνονταν από 54 ώς 98 ζεύγη, με μέσο όρο 77. Παρατηρήθηκε δηλαδή μια μείωση της τάξης του 35%.

Και οι ροδοπελεκάνοι γεννούν κατά μέσο όρο δύο αυγά κάθε φορά, που εκκολάπτονται με διαφορά μίας, δύο ή τριών ημερών το ένα από το άλλο ύστερα από 31-33 μέρες. Στο μεγαλύτερο ποσοστό, μέσα στην πρώτη βδομάδα, ο πρωτό­τοκος νεοσσός σκοτώνει με συνεχή ραμφίσματα τον δευτερότοκο. Η φύση έχει ευνοήσει αυτή την εκ πρώτης όψεως ακατανόητη συμπεριφορά, ώστε ο αδελφοκτόνος να αυξάνει κατά πολύ τις πιθανότητες του να επιβιώσει σε περιόδους που η τροφή δεν θα έφτανε για να θρέψει ικανοποιητικά και τους δύο. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η σίγουρη επιβίωση του ενός τουλάχιστον. Έτσι, κάθε ζευγάρι ροδοπελεκάνων παράγει κατά μέσο όρο 0.5-0.9 νεαρά κάθε φορά.

Στην Πρέσπα οι πελεκάνοι φωλιάζουν πάνω σε νησίδες που δεν είναι χωμάτινες, αλλά έχουν σχηματιστεί από συσ­σωματώματα ριζωμάτων καλαμιών. Οι νησίδες αυτές είναι «αγκυροβολημένες» με ρίζες στον πυθμένα της λίμνης σε βάθος 1-3 μέτρα και αποτελούνται από ριζώματα ζωντανά και απονεκρωμένα μπλεγμένα μεταξύ τους, με την κορυφή τους πάνω από την επιφάνεια του νερού.

Οι αργυροπελεκάνοι αρχίζουν να εμφανίζονται στην Πρέ­σπα από τα τέλη Ιανουαρίου, η άφιξη τους κορυφώνεται τον Φεβρουάριο και συνεχίζει ώς τον Απρίλιο. Αρχίζουν να φεύ­γουν σταδιακά στις αρχές Σεπτεμβρίου και η συντριπτική πλειοψηφία έχει φύγει μέχρι το τέλος Οκτωβρίου.

Όταν οι νεαροί αργυροπελεκάνοι ανεξαρτητοποιηθούν από τους γονείς τους ως προς την τροφή, τους ακολουθούν στις διάφορες μετακινήσεις τους και συνήθως εγκαταλεί­πουν την Πρέσπα και ξεκινούν τη διασπορά τους σε άλλους υγρότοπους, όπως η Κερκίνη, η Βιστονίδα, το Πόρτο Λάγο, το δέλτα του Έβρου. Πολλοί προχωρούν ώς τους υγρότοπους της Τουρκίας.

Οι ροδοπελεκάνοι είναι πραγματικοί μετανάστες μεγά­λης απόστασης. Έρχονται στην Ευρώπη και την Ασία την άνοιξη, από τα μέρη διαχείμασης στην Αφρική, γεννούν τα αυγά, μεγαλώνουν τα μικρά τους και επιστρέφουν στην Α­φρική το φθινόπωρο. Οι αριθμοί τόσο των ενήλικων όσο και των ανώριμων και νεαρών κορυφώνονται στην Κερκίνη το φθινόπωρο, από Αύγουστο ώς Οκτώβρη, μια και τη χρησι­μοποιούν ως ενδιάμεσο σταθμό. Διαχειμάζουν μάλλον στους υγρότοπους του Sudd στο νότιο Σουδάν, νότια δηλαδή της Σαχάρας, μια περιοχή που απέχει από την Πρέσπα σε ευ­θεία απόσταση πάνω από 2.600 χιλιόμετρα. Στην Πρέσπα καταφθάνουν από τον Μάρτιο ώς τον Μάιο, με κορύφωση τα μέσα Απριλίου. Όλοι οι ενήλικοι συνήθως έχουν αποχωρή­σει μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου ώς τα μέσα Οκτωβρίου. Δεν είναι λοιπόν παράξενο να υποθέσει κανείς ότι βιάζονται πο­λύ να μεγαλώσουν γρήγορα τα μικρά τους, γιατί και αργό­τερα έρχονται από τους αργυροπελεκάνους και νωρίτερα αποχωρούν.

Οι νεαροί ροδοπελεκάνοι λοιπόν πρέπει να προλάβουν να πετάξουν όσο νωρίτερα γίνεται και να αποθηκεύσουν όσο γίνεται πιο πολύ λίπος, διότι υπάρχει μπρο­στά τους το μακρύ, επίπονο και επικίνδυνο ταξίδι προς το Νότο. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο είδαμε πως το πρωτότοκο σκοτώνει το δευτερότοκο: για να εξασφαλίσει με σιγουριά επαρκείς ποσότητες τροφής που θα του επιτρέψουν να με­γαλώσει γρήγορα ώστε να μεταναστεύσει εγκαίρως. Ο αγώ­νας δρόμου είναι αμείλικτος. 'Όταν έρθει η ώρα το ένστικτο αδήριτα επιτάσσει στους γονείς να ξεκινήσουν αμέσως το ταξίδι τους. Αν τα νεαρά είναι ήδη μεγαλωμένα και αυτάρκη τους ακολουθούν. Αλλιώς, πολλοί γονείς εγκαταλείπουν τα μικρά αβοήθητα και φεύγουν.

Από το σύνολο των νεαρών που μεταναστεύουν για πρώτη φορά προς το Νότο, μόνο ένα μικρό — αλλά άγνωστο ακό­μη— ποσοστό καταφέρνει να επιβιώσει.

Οι ροδοπελεκάνοι μεταναστεύουν πετώντας σχεδόν πάντα πάνω από τη στεριά. Εκμεταλλεύον­ται τα θερμά ανοδικά ρεύματα που αναπτύσσονται πάνω από αυτήν και έτσι μπορούν να πετούν μέχρι και 24 ώρες συνέχεια και να διανύουν αποστάσεις έως και 500 χλμ. Η μέγιστη ταχύτητα τους στον αέρα μπορεί να φτάσει χα 56 χλμ/ώρα. Το τυπικό τους πέταγμα είναι μερικά χτυπήματα φτερούγων και μετά γλίστρημα.

Το φθινόπωρο, οι ροδοπελεκάνοι της Πρέσπας αρχίζουν να συγκεντρώνονται στην Κερκίνη και σιγά σιγά μετακινούν­ται προς τα ανατολικά.



ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΕΣ

Οι ενήλικες πελεκάνοι και των δύο ειδών δεν έχουν φυσι­κούς εχθρούς. Λόγω μεγέθους κανένα αρπακτικό πουλί δεν τους επιτίθεται και οι χερσαίοι τετράποδοι άρπαγες δεν μπορούν φυσικά να τους πιάσουν. Όμως παλιότερα πολλοί πελεκάνοι θανατώνονταν με πυροβόλα όπλα κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης ή της περιόδου διαχείμασης στην Τουρκία αλλά και στις άλλες Βαλκανικές χώρες, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης. Το φαινόμενο αυτό έχει εδώ και πολλά χρόνια εξαλειφθεί τελείως παντού, πλην ίσως της Τουρκίας, όπου υφίσταται σε μικρότερο βέβαια βαθμό από ότι στο παρελθόν. Εδώ και χρόνια και τα δύο είδη πε­λεκάνων θεωρούνται προστατευόμενα είδη και η θανάτωση, η ενόχληση και η συλλογή ή καταστροφή των αυγών τους απαγορεύεται αυστηρά σε όλες τις χώρες όπου απαντούν.

Εκτός από την άμεση θανάτωση από τους ανθρώπους, που ευτυχώς μειώνεται, μια σοβαρή αιτία θανάτου για τα πουλιά αυτά είναι η πρόσκρουση τους σε ηλεκτροφόρα ή μη καλώδια δικτύων ρεύματος ή τηλεφώνου. Ειδικά όταν τέτοιες γραμμές βρίσκονται κοντά σε αποικίες φωλιάσματος ή σε σημεία ξεκούρασης, οι πελεκάνοι καθώς προσεγγίζουν τα σημεία αυτά χαμηλώνουν την πτήση τους και αν είναι σούρουπο ή αυγή, το λιγοστό φως κάνει τα καλώδια σχεδόν αόρατα, με αποτέλεσμα οι πελεκάνοι να προσκρούουν επά­νω τους με δύναμη. Κάποιοι σκοτώνονται από ηλεκτροπλη­ξία.

Οι ροδοπελεκάνοι στα μακρινά μεταναστευτικά τους τα­ξίδια αντιμετωπίζουν άλλη μια θανάσιμη απειλή. Τυχαίνει καμιά φορά κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης, κυρίως της ανοιξιάτικης, να καθηλωθούν από όψιμες κακοκαιρίες, που επιμένουν για μέρες —θυελλώδεις ανέμους, παγωνιά και βροχές ή χιονοπτώσεις — σε μέρος που δεν υπάρχει τρο­φή και να πεθάνουν από την εξάντληση, το κρύο ή να φα­γωθούν από θηρευτές. Οι όψιμες κακοκαιρίες της άνοιξης απειλούν συχνά τους πελεκάνους και όταν φωλιάζουν.

Σε αντίθεση με τους ενήλικες, τα αυγά και τα νεαρά των πελεκάνων είναι ευάλωτα σε πολλές αιτίες θα­νάτου. Πολλά αυγά καταστρέφονται διότι κυλούν έξω από τη φωλιά και τα πουλιά δεν μπορούν να τα ξαναβάλουν μέσα. Επειδή κλωσούν με τα πόδια, οτιδήποτε τους κάνει να ση­κωθούν απότομα από τη φωλιά τους μπορεί να έχει ως απο­τέλεσμα με μια άτσαλη κίνηση να σπρώξουν το αυγό έξω από τη φωλιά. Οι ροδοπελεκάνοι είναι πολύ πιο φοβητσιάρηδες από τους αργυροπελεκάνους με τους οποίους φωλιά­ζουν μαζί, για να παίρνουν, ίσως, κουράγιο από το μεγάλο τους πλήθος.

Τα αυγά των πελεκάνων είναι όμως ευάλωτα και σε έναν άλλο, πολύ ύπουλο εχθρό: τα χημικά δηλητήρια που χρησι­μοποιούν οι άνθρωποι και τα οποία συγκεντρώνονται στους ιστούς των πελεκάνων με τελικό αποτέλεσμα διάφορες γενε­τικές ανωμαλίες· αλλά και το κέλυφος του αυγού γίνεται λε­πτότερο και έτσι σπάει πολύ εύκολα, με το που επιχειρεί το πουλί να κλωσήσει. Τα δηλητήρια αυτά είναι κυρίως χημικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται στη γεωργία ως ζιζανιο­κτόνα και εντομοκτόνα. Οι ποσότητες που δεν απορροφώνται από τα φυτά ξεπλένονται με τις βροχές και τα αρδευτικά νερά και καταλήγουν ξανά μέσω της στράγγισης στις λίμνες. Εκεί, τα απορροφά στην αρχή το πλαγκτόν και άλλοι μικρο­οργανισμοί και στη συνέχεια τα ψάρια που τους καταναλώ­νουν. Οι πελεκάνοι τρώγοντας ψάρια σε μεγάλες ποσότητες μαζεύουν στο σώμα τους πολλαπλάσιες ποσότητες δηλητη­ρίων.

Ευτυχώς, πιο πρόσφατα, αναλύ­σεις στη δεκαετία του '90 έδειξαν σημαντική μείωση των δηλητηριωδών αυτών ουσιών στα αυγά των πελεκάνων.