ΓΥΠΑΕΤΟΣ

Γυπαετός ή Gypaetus Barbatus (Λινναίος 1758) ή Γενειοφόρο Όρνιο ή Κοκκαλάς (τοπική ονομασία).

Είναι ένα απο τα σπανιότερα αρπακτικά που υπάρχουν και το μόνο μέλος του ταξινομικού γένους Gypaetus. Συναντάται σε πολύ περιορισμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη, Ασία, Αφρική. Όπως δηλώνουν τα διάφορα ονόματα που του έχουν δοθεί κατά καιρούς, είναι ένα πτωματοφάγο πτηνό και έχει την συνήθεια να ρίχνει τα κόκκαλα των νεκρών ζώων με τα οποία τρέφεται απο ψηλά ώστε να τα σπάσει και να μπορέσει να φάει το μεδούλι που υπάρχει μέσα τους.

[Επεξεργασία] ΠεριγραφήΤα ενήλικα έχουν πορτοκαλί σώμα και κεφάλι. Το πορτοκαλί χρώμα της κοιλιάς οφείλεται στο «μακιγιάρισμα» των φτερών του με σκουριά, που προσλαμβάνει, καθώς τρίβεται στα ασβεστολιθικά πετρώματα, ενώ το φυσικό χρώμα του είναι υπόλευκο. [2]Κάτω από το ράμφος του υπάρχει απόληξη από τρίχες πράγμα που του δίνει το χαρακτηριστικό του όνομα "Γυπαετός ο γενειοφόρος". Το μήκος του είναι 95-105 εκ. και το άνοιγμα φτερών μπορεί να φτάσει απο 250 έως 280 εκ. Ο γυπαετός ζυγίζει περίπου 5 με 7 κιλά. Ζεί μέχρι την ηλικία των 40 ετών σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Οι γυπαετοί ζούν στην νότια Ευρώπη, στην Αφρική, στην Μέση-Ανατολή, στην Ινδία και στο Θιβέτ, κατοικώντας αποκλειστικά σε ορεινές περιοχές (σε υψόμετρα μεταξυ 500 και 4.000 μέτρων). Στην Ελλάδα συναντάται πια μόνο στην ορεινή Κρήτη όπου υπάρχουν 5 αναπαραγωγικά ζευγάρια και μερικά ακόμη μοναχικά άτομα. Αναπαράγονται απο τα μέσα του Δεκεμβρίου έως μέσα Φεβρουαρίου, γεννώντας 1 με 2 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται σε διάστημα μεταξύ 53 και 58 ημερών. Μετά την εκκόλαψη οι νεοσσοί περνούν ένα διάστημα 106 έως 130 ημερών πριν μπορέσουν να πετάξουν.

Ο Γυπαετός είναι ένα από τα σπανιότερα αρπακτικά πουλιά της Ευρώπης. Ζει αποκλειστικά σε ημιορεινά και ορεινά οικοσυστήματα (500-4000 μέτρα), συνήθως πάνω από δασόριο, σε βραχώδεις περιοχές με απότομες σάρες, ορθοπλαγιές και αλπικά λιβάδια. Τα κόκκαλα των νεκρών οπληφόρων ζώων (μικρού ή μεσαίου μεγέθους) αποτελούν την κύρια πηγή της τροφής του, την οποία αναζητά μόνος ή σε ζευγάρια. Ο Γυπαετός υπερασπίζεται τεράστιες εκτάσεις στις οποίες το ζευγάρι τρέφεται και φωλιάζει, ενω δύσκολα ανέχεται μέσα σε αυτές την παρουσία άλλων ενηλίκων ατόμων του ίδιου είδους.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο Γυπαετός φτάνει σε μέγεθος τα 1,10 μέτρα (από το κεφάλι ως την άκρη της ουράς), το άνοιγμα των φτερούγων του είναι γύρω στα 2,80 μέτρα και το βάρος του κυμαίνεται από 5-7 κιλά. Τα ενήλικα πουλιά αναγνωρίζονται εύκολα από τις μακριές, μυτερές φτερούγες και την ρομβοειδή ουρά που θυμίζουν τεράστιο γεράκι, ενώ το στήθος και η κοιλιά τους έχουν συνήθως πορτοκαλί χρώμα. Το χρώμα αυτό οφείλεται στο «μακιγιάρισμα» των φτερών του με οξείδια του σιδήρου, που προσλαμβάνει καθώς τρίβεται στα ασβεστολιθικά πετρώματα. Όταν αυτά τα οξείδια λείπουν, το χρώμα του είναι σαν «λερωμένο» άσπρο. Στο κεφάλι, κοντά στο ράμφος, φέρει μια μακριά τούφα με μαύρες ''τρίχες'' που μοιάζει με γένι. Μάλιστα, σε αυτό το γνώρισμα οφείλει το είδος το επιστημονικό του όνομα, Gypaetus barbatus.

ΕΞΑΠΛΩΣΗ Αποτελεί το σπανιότερο είδος γύπα (δηλαδή πτωματοφάγου αρπακτικού), από τα τέσσερα που συναντώνται στην Ευρώπη. Απαντάται στην οροσειρά των Πυρηναίων (Ισπανία - Γαλλία, 77 ζευγάρια), στο νησί της Κορσικής (8 ζευγάρια) και τα Βαλκάνια(2-3 ζευγάρια), ενώ στις Αλπεις το είδος έχει επανεισαχθεί τα τελευταία χρόνια (50 άτομα / 2 ζευγάρια). Στην Ελλάδα ελάχιστα άτομα απαντώνται στην Στερεά Ελλάδα, στη Μακεδονία και στην Θράκη ενώ ο κύριος όγκος του πληθυσμού βρίσκεται στην Κρήτη (9-10 ζευγάρια). Ο πληθυσμός της Κρήτης αποτελεί το μοναδικό βιώσιμο πληθυσμό στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, αλλά και το μεγαλύτερο νησιωτικό πληθυσμό του είδους στην Ευρώπη και τον κόσμο.

ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Ο Γυπαετός είναι ορεσίβιο είδος, συχνάζει σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου (1500 - 4000 μέτρα), ενώ το χειμώνα που οι μεγάλοι ορεινοί όγκοι είναι καλυμμένοι με χιόνια απαντάται σε χαμηλότερο υψόμετρο (500 - 800 μέτρα) στα ημιορεινά. Φωλιάζει στην καρδιά του χειμώνα (από μέσα Δεκεμβρίου μέχρι τέλη Ιανουαρίου) μέσα σε μικρές σπηλιές σε απόκρημνα βράχια ή σε βαθιά φαράγγια με πλαγιές μεγάλης κλίσης. Γεννά δυο αυγά και τα επωάζει για 55-75 ημέρες. Από του δυο νεοσσούς επιζεί μόνο ο ένας και μένει στη φωλιά για 4 περίπου μήνες. Το νεαρό πουλί θα πετάξει για πρώτη φορά στα τέλη Ιουνίου με αρχές Ιουλίου, ενώ θα είναι σεξουαλικά ώριμο να αναπαραχθεί μετά από τουλάχιστον 6 χρόνια. Η μέση επιφάνεια της επικράτειας ενός ζευγαριού κυμαίνεται από 200-400 τετραγωνικά χιλιόμετρα και συνεπώς η κατανομή του είδους είναι σχετικά αραιή. Τα νεαρά πουλιά, τα πρώτα χρόνια της ζωής τους καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις εξερευνώντας άλλες περιοχές, αλλά τις περισσότερες φορές επιστρέφουν στη γενέτειρα περιοχή. Αντίθετα, τα ενήλικα πουλιά παρουσιάζουν έντονη φιλοπατρία και δείχνουν εντελώς απρόθυμα να αφήσουν την περιοχή τους για να εποικήσουν γειτονικούς ορεινούς όγκους, ακόμη και αν αυτοί βρίσκονται μερικά μόνο χιλιόμετρα μακριά.

Ο Γυπαετός είναι το μοναδικό πλάσμα στον κόσμο που τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με κόκκαλα (70-90% της διατροφής του). Στην Κρήτη οι βοσκοί το αποκαλούν «Κοκαλά», καθώς από πολύ παλιά το βλέπουν να σπάει τα μεγαλύτερα κόκκαλα με μια χαρακτηριστική τεχνική. Τα πετάει από μεγάλο ύψος σε απότομα μυτερά βράχια ακολουθώντας τα με μια σπειροειδή κάθοδο. Αυτή τη διαδικασία την επαναλαμβάνει αρκετές φορές μέχρι να σπάσουν και στη συνέχεια τρώει τα κομμάτια ξεκινώντας από το μεδούλι. Τα μικρότερα κόκκαλα τα καταπίνει ολόκληρα και το στομάχι του, με τα πανίσχυρα γαστρικά υγρά που διαθέτει, τα χωνεύει με ευκολία. Αυτή η διατροφική του συνήθεια φαντάζει περίεργη, αλλά από τη στιγμή που έχει λυθεί το πρόβλημα της πέψης, τα κόκκαλα αποτελούν μια πολύ θρεπτική και εύκολα αποθηκεύσιμη τροφή, για την οποία επιπλέον έχει ελάχιστους ανταγωνιστές.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ - ΑΠΕΙΛΕΣ Απειλείται κυρίως από την έλλειψη τροφής, τα δηλητηριασμένα δολώματα που τοποθετούνται για την εξολόθρευση λύκων, αλεπούδων, τσακαλιών και κορακοειδών, την καταστροφή των οικοτόπων του και την παράνομη φονεύσει. Στην Ηπειρωτική Ελλάδα, σημαντικότερες αιτίες για τη μείωση του είδους αποτέλεσαν η εγκατάλειψη της παραδοσιακής κτηνοτροφίας με αποτέλεσμα την ανεπάρκεια της τροφής, η χρήση δηλητηρίων για την εξολόθρευση σαρκοφάγων θηλαστικών και η καταστροφή ή η συρρίκνωση των βιοτόπων του που αποδόθηκαν σε άλλες χρήσεις όπως λατομεία, χιονοδρομικά κέντρα και ξενοδοχεία. Αντίθετα, στην Κρήτη η λαθροθηρία και η έντονη όχληση αποτελούν τις κυριότερες απειλές, ειδικά τα τελευταία χρόνια όπου και οι πιο απομονωμένες περιοχές έγιναν προσιτές μετά από τη διάνοιξη ενός πυκνού δικτύου ορεινών δρόμων.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LIFE ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΥΠΑΕΤΟΥ Στο πλαίσιο του προγράμματος Life - Φύση 1998, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία υλοποιούν πρόγραμμα με θέμα τη «Διατήρηση - Προστασία του Γυπαετού στην Ελλάδα». Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1998 και θα ολοκληρωθεί στα τέλη Νοεμβρίου του 2001. Το πρόγραμμα υλοποιείται σε 10 ορεινές περιοχές της χώρας που ανήκουν στο δίκτυο «Φύση 2000», 7 στην Κρήτη (Όρη Σελίνου, Λευκά Όρη, Ασφένδου-Καλλικράτης, Ψηλορείτης, Κέδρος, Αστερούσια, Δίκτη) και 3 στην Ηπειρωτική Ελλάδα (Παρνασσός, Γκιώνα, Όλυμπος) που αποτελούν τα τελευταία καταφύγια του είδους στην Ελλάδα. Στόχος του προγράμματος είναι η διατήρηση και η προστασία του Γυπαετού στην Ελλάδα. Αυτός ο στόχος αναμένεται να επιτευχθεί μέσω της λήψης σειράς άμεσων μέτρων προστασίας του είδους, της λεπτομερούς καταμέρησης του πληθυσμού των Γυπαετών και της προστασίας όλων των περιοχών διαβίωσης του είδους που ανήκουν στο δίκτυο «Φύση 2000». Μέχρι το τέλος του προγράμματος αναμένεται να τεθεί σε ισχύ ένα μόνιμο νομικό καθεστώς για τις περιοχές διαβίωσης του είδους και να εφαρμοστούν ειδικά διαχειριστικά μέτρα σε όλες τις περιοχές υλοποίησης του προγράμματος

Ο Γυπαετός, αγέρωχος κι επιβλητικός , ήταν πολύ κοινός στα βουνά της Ελλάδας στις αρχές του αιώνα μας. Σήμερα εξαιτίας του εντατικού κυνηγίου, της λαθροθηρίας, των δηλητηριασμένων δολωμάτων, της μειωμένης τροφής και της γενικότερης υποβάθμισης του περιβάλλοντος του, κινδυνεύει να εξαφανισθεί.

Ο γυπαετός είναι στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο γίγαντας Άγριος που μεταμορφώθηκε σε γύπα κι αετό από τους θεούς Ερμή και Άρη, για να φυλάει στους αιώνες τους δώδεκα πολύτιμους λίθους της γης.

O γυπαετός είναι ένα από τα σπανιότερα και μεγαλύτερα αρπακτικά της Ευρώπης. To επιστημονικό του όνομα είναι Gypaetus Barbatus. Η λέξη Βarbatus σημαίνει «μουστακαλής». Ο χαρακτηρισμός αυτός του αποδόθηκε επειδή στο ράμφος του υπάρχουν ευδιάκριτες τούφες από μακριές μαύρες τρίχες που μοιάζουν με γενειάδα.
Αποτελεί το σπανιότερο είδος γύπα (δηλαδή πτωματοφάγου αρπακτικού) από τα τέσσερα που συναντώνται στην Ευρώπη. Κινδυνεύει με εξαφάνιση και προστατεύεται από την ελληνική και τη διεθνή νομοθεσία.
Στην Ελλάδα, ο κυριότερος όγκος του πληθυσμού (20-25 άτομα) βρίσκεται στην Κρήτη. Είναι ο μοναδικός βιώσιμος πληθυσμός στη χώρα μας και τα Βαλκάνια, καθώς και ο μεγαλύτερος νησιωτικός του είδους στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Η κύρια πηγή τροφής των γυπαετών είναι τα κόκαλα των νεκρών ζώων, μικρού ή μεσαίου μεγέθους. Συνήθως ζουν ανά ζεύγη και υπερασπίζονται τεράστιες εκτάσεις («επικράτειες»), στις οποίες τρέφονται και φωλιάζουν, ενώ δύσκολα ανέχονται μέσα σε αυτές την παρουσία άλλων ενήλικων ατόμων του ίδιου είδους.

Στην Κρήτη που ήμουν δάσκαλος και συγκεκριμένα στη Χώρα Σφακίων είχα την ευκαιρία να δω πολλές φορές όρνια. Μια φορά στάθηκα πολύ τυχερός και είδα από πολύ κοντά (γύρω στα πέντε μέτρα) έναν γυπαετό! Ήταν πολύ όμορφος και εντυπωσιακός. Η παρατήρηση έγινε στα Λευκά Όρη, σε μια περιοχή που τη λένε Μαδάρες. Στην Κρήτη αυτό το πουλί το λένε κοκαλά γιατί τρέφεται μόνο με κόκαλα!

Ωραίες οι πληροφορίες σου Νίκο και οι φωτογραφίες!

Ο γυπαετός αρπάζει ένα κόκαλο από ένα πεθαμένο ζώο, το πετάει σε ένα βράχο, το σπάει και μετά το τρώει!Δε δυσκολεύεται, γιατί έχει κάτι δυνατά υγρά στο στομάχι, που διαλύουν το κόκαλο πριν του τρυπήσει κανένα όργανο!Το' ξέρες αυτό;!@