ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ

Κωνσταντίνος Κανάρης

Ο Κωνσταντίνος Κανάρης (Ψαρά 1793 ή 1795 – Αθήνα 2 Σεπτεμβρίου 1877) ήταν σημαντική μορφή του ναυτικού αγώνα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και μετέπειτα ναύαρχος και πολιτικός, πρωθυπουργός της Ελλάδας κατά τα έτη 1864-65 και 1877.

Πρώτα χρόνια

O Κωνσταντίνος Κανάρης (1790 ή 1793 – 1877) είναι σημαντική μορφή του ναυτικού αγώνα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και μετέπειτα ναύαρχος, υπουργός και πρωθυπουργός της Ελλάδας κατά τα έτη 1864-65 και 1877. Το επώνυμο Κανάρης μάλλον είναι Ψαριανός παράτιτλος (= Ψαριανό παρατσούκλι) και όχι το γνήσιο όπως θα δούμε. Το πραγματικό όνομα του Κανάρη ήταν Κωνσταντής Νικολάου Σπηλιωτέας.[1] Η ετυμολογία του ονόματός του κατά μίαν άποψη προέρχεται από το καρνάγιο (ιταλικά carenaggio = ναυπηγείο). Αρχικά από το Καρνάγιος έγινε Κανάριος και τελικά Κανάρης. Με την ίδια μέθοδο, στα Ψαρά «μετωνομάσθη ο γνωστός πυρπολητής Ιωάννης Δημουλίτσας εις Πατατούκον».(Δημήτριος Γατόπουλος, 1937). Υπάρχει και δεύτερη εκδοχή. Κατά το ημερολόγιο του γιού του πυρπολητή Αριστείδη Κ. Κανάρη που σκοτώθηκε στην Αθήνα στην οδό Ηρώδου του Αττικού[2] Η τρίτη εκδοχή του Γρηγορίου Κομπίλα είναι να προέρχεται το επώνυμο από το «Καναρίνι», λόγω του μειλίχιου χαρακτήρος του. Από την μελέτη των ημερολογίων της οικογένειας Κανάρη, «διευκρινίζεται ότι η νεοελληνική οικογένεια Κανάρη υπήρξε συνέχεια της παλαιοελληνικής οικογενείας Σπηλιωτέα, κλάδου της οποίας τα μέλη, τιτλούχοι των Βενετών και Γενουησίων αρχόντων απαντώνται εν δράσει περί το 1200 μΧ… Πάντως ως προπάππος του πυρπολητού Κ. Κανάρη φέρεται ο Νικόλαος Σπηλιωτέας, παππούς του ο Θεμιστοκλής και πατέρας του ο Νικόλαος Σπηλιωτέας».[3][4] Ως προς τις χρονολογίες γεννήσεως, θανάτου και τον τόπο γεννήσεως του Κανάρη, υφίστανται σημαντικές διαφορές, οφειλόμενες καθαρά σε έλλειψη νεότερης πληροφόρησης αλλά και σε μια κακώς εννοούμενη τοπικιστική προπαγάνδα των Ψαριανών. Η εγκυκλοπαίδεια "Δομή" γράφει ότι «ο Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1793 και πέθανε στην Αθήνα το 1877». Η δικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia γράφει ότι «ο Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1793-1795 και πέθανε στην Αθήνα στις 2 Σεπτεμβρίου 1877». Η πολύ προσεγμένη έκδοση «Κανάρης ο Μπουρλοτιέρης του Αιγαίου», εκδόσεις Στρατίκη 1998 γράφει «ο Κανάρης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1790 και πέθανε στην Αθήνα στις 2 Σεπτεμβρίου 1877». Η εγκυκλοπαίδεια "Υδρία", τόμος 30, σελίδα 358-361 γράφει «Ο Κανάρης γεννήθηκε γύρω στό 1790 στην Πάργα της Ηπείρου και πέθανε τιμημένος στις 2 Σεπτεμβρίου 1877». Το Εγκυκλοπαιδικό λεξικό "Ήλιος", τόμος ΙΑ, σελίδα 271 γράφει «Οι Κανάρηδες ή Κανάργιοι, ή Κανάριοι όπου γής και αν κατοικούσαν, φέρονται Ηπειρώται εκ Πάργας». Το ίδιο γράφει και η εγκυκλοπαίδεια "Υδρία" ότι «εκεί στην Πάργα έζησε ο Κανάρης την παιδική του ηλικία μέχρι 15 ετών». Ο Γεώργιος Βρέλλης γράφει: «Και το συμπέρασμα. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης είναι Παργινός, είναι Ηπειρώτης. Γεννήθηκε στην Πάργα το 1790 και ανδρώθηκε στα Ψαρά από τα 15 του χρόνια, προεπαναστατικά. Νομίζουμε πως χρειάζεται και λίγος σεβασμός από τους σφετεριστές, που το ολοκαύτωμα των προγόνων τους (= καταστροφή των Ψαρών) τους αναγνωρίζουμε όλοι μας!»[5] O ίδιος ο Κωνσταντίνος Κανάρης στα απομνημονεύματα του αναφέρει '«τώρα περνάμε από τη γενέτειρά μου την Πάργα».' Είναι βέβαιο, με βάση τη μαρτυρία του Γρηγορίου Κομπίλα ότι «…την 1ην Αυγούστου του έτους 1963 ο δήμος Πάργας επί δημαρχίας Αλέξανδρου Μπάγκα, οργάνωσεν εορταστικάς εκδηλώσεις επί τη συμπληρώσει 100 ετίας από της επισκέψεως του Κωνσταντίνου Κανάρη εις την γενέτειραν αυτού Πατρίδα (1863-1963) διά της τελέσεως των αποκαλυπτηρίων της προτομής του…».[6] Ο ιστορικός Δημήτριος Γατόπουλος (1891-1956) από την Πάτρα, είχε την τύχη να του παραδοθούν τα οικογενειακά αρχεία της οικογένειας Κανάρη, τα οποία μελέτησε αι δημοσίευσε ιστορική μελέτη στην εφημερίδα Εστία των Αθηνών της 14ης Ιουλίου 1937. Στα οικογενειακά αυτά αρχεία περιλαμβάνεται και το μυστικό ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κανάρη το οποίο «άνοιξε» ο δισέγγονός του Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Θεμ. Κανάρης. Εκεί γράφει «…λέγομεν δε, επειδή εξ αυτού του προσωπικού ημερολογίου προκύπτει, ότι ο Κωνσταντίνος Κανάρης δεν είχε γεννηθεί στα Ψαρά, αλλ’ εις την Πάργαν της Ηπείρου κατά μήνα Σεπτέμβριον του 1790 και εγκαταστάθη μόνον κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους εις το νησί των Ψαρών».[7][8]

Η ανατίναξη της τούρκικης ναυαρχίδας

Τον Ιούνιο του 1822, αφού ο ελληνικός στόλος δεν κατάφερε να σώσει τη Χίο από τις τρομερές τουρκικές σφαγές, ο Κανάρης ανέλαβε να βάλει μπουρλότο στη ναυαρχίδα του Καπετάν Πασά Καρά Αλή, την επικεφαλής του στόλου που έκαψε το νησί. Την επιχείρηση θα εκτελούσαν τα πυρπολικά του Κανάρη και του Πιπίνου. Στο εγχείρημα βοήθησαν δύο παράγοντες: αφενός ότι η νύχτα ήταν πολύ σκοτεινή καθώς δεν είχε φεγγάρι και αφετέρου ότι στο κατάφωτο κατάστρωμα της ναυαρχίδας οι Τούρκοι, κάπου δυό χιλιάδες, γιόρταζαν το Μπαϊράμι κι έτσι τα μέτρα φρούρησης ήταν ελλιπή. Η φωτιά απ' το μπουρλότο μεταδόθηκε ταχύτατα στο καράβι. Πριν προλάβουν να απομακρυνθούν απ' αυτό οι πρώτες σωστικές λέμβοι, η φωτιά έφτασε στην πυριτιδαποθήκη, η οποία ανατινάχθηκε. Ως αποτέλεσμα τα θύματα ήταν πάρα πολλά. Μεταξύ αυτών ο ναύαρχος Καρά Αλής, αξιωματικοί του και πολλοί ναύτες. Το πυρπολικό του Πιπίνου προσέγγισε την υποναυαρχίδα αλλά δεν κατάφερε να την καταστρέψει. Της προκάλεσε όμως αρκετές ζημιές.

Η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικότερα γεγονότα του κατά θάλασσαν αγώνα, έκανε δε πολύ μεγάλη εντύπωση στην Ευρώπη. Χρησιμοποιώντας σημερινή ορολογία, θα λέγαμε ότι βοήθησε επικοινωνιακά πολύ την Επανάσταση. Τόσο μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων όσο και μεταξύ των Ευρωπαίων, ο Κανάρης πλέον ήταν ήρωας.

Η δράση του βεβαίως συνεχίσθηκε. Ο Κακλαμάν Πασάς Μεχμέτ τοποθετήθηκε νέος ναύαρχος στη θέση του Καρά Αλή. Τον Οκτώβριο του 1822 βγήκε με το στόλο του στο Αιγαίο για να ανεφοδιάσει τα τουρκικά φρούρια στην Πελοπόννησο και να καταστείλει την Επανάσταση στα νησιά. Αγκυροβόλησε στην Τένεδο. Αλλά στις 29 Οκτωβρίου 1822, ο Κανάρης, συνοδευόμενος από το Βρατσάνο, διείσδυσε ανάμεσα στον τουρκικό στόλο. Μηn μπορώντας να προσεγγίσει το πλοίο του ναυάρχου, την καπουδάνα, πλησίασε την αντιναυαρχίδα Ριάλα-Γεμισσί και την πυρπόλησε. Έχασαν τη ζωή τους οκτακόσια μέλη του πληρώματος, Τούρκοι αλλά και Χριστιανοί ναύτες που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο. Ο Κακλαμάν Πασάς Μεχμέτ σήκωσε άγκυρα και κατέφυγε με τη βοήθεια ούριου ανέμου, στο Τσανάκ-Καλεσί, στα Δαρδανέλλια.